ҚР ӨҚМ Геология комитетінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау қорытындысы бойынша сараптамалық анықтама (жария талқылау үшін)

Қазақстан Республикасының Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Геология комитетінің қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау қорытындысы бойынша анықтама

 

Геология комитеті төрағасының 2024 жылғы 25-қыркүйектегі № 74-нқ бұйрығымен бекітілген жұмыс тобы Қазақстан Республикасы Өнеркәсіп және құрылыс министрлігі Геология комитетінің 2024 жылғы қызметіндегі сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жүргізді.

Сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдау келесі бағыттар бойынша жүргізілді:

• Құрылымдық бөлімшенің қызметін қозғайтын нормативтік құқықтық актілерде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау;
• Құрылымдық бөлімшенің ұйымдастырушылық-басқарушылық қызметінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау.

І. КОМИТЕТТІҢ ҚЫЗМЕТІНЕ ҚАТЫСТЫ НОРМАТИВТІК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТІЛЕРДЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДЕРІН АНЫҚТАУ

1. «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің қолданысқа енгізілуіне дейін мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен орындалатын геологиялық барлау жұмыстары бойынша әзірленетін барлық жобалау-сметалық құжаттама (бұдан әрі-ЖСҚ) Премьер-Министр орынбасарының бұйрығымен бекітілген жер қойнауын мониторингілеу, мұнай-газ және гидрогеологиялық ұңғымаларды консервациялау, жою — Индустрия және жаңа технологиялар министрінің 14.06.2011 ж. № 184 бұйрығымен бекітілген мемлекеттік геологиялық зерделеу жөніндегі жұмыстарды жүргізуге байланысты объектілердің ЖСҚ-на экономикалық сараптама жүргізу қағидаларының (Қазақстан Республикасының «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Кодексі күшіне енген күннен бастап 2018.06.29 бастап қолданысқа енгізілді-Инвестициялар және даму министрінің 2018 жылғы 11 мамырдағы № 325 бұйрығымен күші жойылды) талаптарына сәйкес Геология комитетінде экономикалық сараптамадан өтетін.

Бүгінгі таңда мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен орындалатын геологиялық барлау жұмыстары бойынша ЖСҚ-ға экономикалық сараптамадан өту тәртібі «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» Кодекспен немесе геология саласындағы өзге де заңнамалық актілермен регламенттелмеген.

Қазіргі уақытта мердігерлер әзірлейтін ЖСҚ және алдағы уақытта жұмыстарды орындау кезінде ЖСҚ-ға енгізілетін түзетулер сараптама жүргізілмей бекітіледі, осылайша лауазымды тұлғалардың өз қалауы бойынша шешім қабылдау белгілері көрінеді, яғни сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бар.

ЖСҚ әзірлеуге, ЖСҚ қабылдауға және оны бекітуге конкурс өткізу бір тұлғада — ЖСҚ-да жүзеге асырылады, бұл ретте кейіннен ЖСҚ өңіраралық департаментінің өзі бекіткен жұмыстарды жүргізуге конкурстарды қайтадан өткізеді. Барлық кезеңдерде мемлекеттік қаражаттың ұтымды және орынды пайдаланылуына сыртқы бақылау жоқ.

Ұсынымдар: жер қойнауы туралы кодекске түзетулерде көзделген ЖСН жүзеге асыру тәртібін айқындау жөніндегі заңға тәуелді акт шеңберінде ЖСҚ сараптамаларын жүргізу және мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қолданыстағы объектілер бойынша ЖСҚ түзетулерін қарау тәртібін регламенттейтін норма бекітілсін.

 

2. ҚР «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» 24.06.2010 ж. № 291-IV жер қойнауын мемлекеттік сараптау 121-бабы 5-тармағымен жер қойнауын сараптауды Геология және жер қойнауын пайдалану саласында арнайы білімі бар және сараптама нәтижелеріне мүдделі емес тәуелсіз сарапшыларды тарта отырып, ҚМК және ҚӨК жүзеге асыратыны нақты айқындалды.

Қолданыстағы Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы Кодексте, сондай-ақ жер қойнауына мемлекеттік сараптама жүргізу қағидаларында және жер қойнауын сараптау жөніндегі мемлекеттік комиссия туралы ережеде жер асты суларының қорларын есептей отырып (қайта бағалай отырып) есептерге сараптама жүргізу бойынша тәуелсіз сарапшыларды тарту көзделмеген, бұл лауазымды адамның шешім қабылдауына алып келеді.

Ұсынымдар: жер асты суларының қорларын есептей отырып (қайта бағалай отырып) есептерге сараптама жүргізу бойынша тәуелсіз сарапшыларды тарту жөніндегі норманы заңға тәуелді актімен көздеу.

 

3. Жер қойнауын пайдаланушылардан сақтауға бастапқы геологиялық материалдарды қабылдау және есепке алу тәртібі жоқ.

Рекомендации: в рамках действующих подзаконных актов предусмотреть норму  об утверждении порядка по приему и учету первичных геологических материалов на хранение от недропользователей.

 

4. Пайдалы қазбаларды мемлекеттік есепке алу кен орындары мен пайдалы қазбалар, зерделеу және т.б. туралы мәліметтерді қамтиды.

Ұсынымдар: қолданыстағы заңға тәуелді актілер шеңберінде зерделенудің есепке алу карточкасын енгізу жөніндегі норманы көздеу.

 

5. Жер қойнауын пайдаланушылардың келісімшарттың (лицензияның) қолданылу мерзімі ішінде бастапқы құжаттаманы тапсыру регламенті жоқ. Жер қойнауын геологиялық зерттеу жөніндегі есептердің бекітілген нысандарына сәйкес қайталама геологиялық ақпарат беру кезінде бастапқы геологиялық ақпаратты тапсыру туралы акт көзделген, бірақ іс жүзінде жер қойнауын пайдаланушылар ТПИ бойынша бастапқы ақпарат келісімшарттың (лицензияның) қолданылу мерзімі аяқталғаннан кейін сақтауға тапсырылатыны туралы анықтамалар ұсынады.

Ұсынымдар: қолданыстағы заңға тәуелді актілер шеңберінде (419-бұйрық ) бекітілген есеп нысандарына өзгерістер енгізу қажет, жер қойнауын пайдаланушыларды жыл сайын геологиялық қорларға бастапқы геологиялық ақпаратты ұсынуға міндеттеу қажет.

 

6. Қазақстан Республикасы Экология, Геология және табиғи ресурстар министрінің м. а. 2021 жылғы 3 тамыздағы № 285 бұйрығымен бекітілген геологиялық және (немесе) тау – кен бөлімдерін беру және қайта ресімдеу қағидаларына (бұдан әрі-қағидалар) сәйкес Геология комитеті жер қойнауы учаскелері (учаскелері) аумағының кеңейтілетін бөлігін Кодекстің 19, 25, 26-баптардың ережелеріне сәйкестігін қарайды

Сонымен қатар, 277-баптың 3-тармағына сәйкес Кодекс қолданысқа енгізілген күннен бастап кодекс қолданысқа енгізілгенге дейін берілген және жасалған жер қойнауын пайдалануға арналған рұқсаттар, лицензиялар және келісімшарттар бойынша қатынастарға 25-бапты қоспағанда, 3-тарауда көзделген тиісті қатынастарды реттейтін оның ережелері қолданылатыны анықталды.

Осылайша, құқық қолдану практикасында Кодекс енгізілгенге дейін бекітілген келісімшарттық аумағын кеңейту бөлігінде қайшылық пайда болды.

Ұсынымдар: тау-кен және геологиялық бөлімдерді беру кезіндегі талаптардан 25-бапты алып тастау бойынша геологиялық және (немесе) тау-кен бөлімдерін беру және қайта ресімдеу қағидаларына өзгерістер енгізу.

 

1. КОМИТЕТТІҢ ҰЙЫМДАСТЫРУ-БАСҚАРУ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ТӘУЕКЕЛДЕРІН АНЫҚТАУ.
2. Персоналды басқару, оның ішінде кадрлардың ауысуы

Комитет пен өңіраралық департаменттердің штат саны 2023 жылғы 1 қарашадағы жағдай бойынша — 162 бірлікті, нақты саны – 148 бірлікті құрайды. Бос орындар саны-14.

Қаңтар-қазан айларында Комитетте және ІІМ-де 28 қызметкер жұмысқа қабылданды, 10 қызметкер өз еркімен жұмыстан шығарылды.

Есепті кезеңде 6 қызметкер (4 – Комитетте, 2-і МД) тапсырмалар мен өтініштерді орындау мерзімдерін бұзғаны үшін тәртіптік жауапкершілікке тартылды.

 

2. Мемлекеттік қызметтер көрсету және рұқсат беру функцияларын орындау жөніндегі қызметті зерделеу

ҚР Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м. а. 22.05.2020 ж. №117 «Геология және су ресурстарын пайдалану саласында мемлекеттік қызметтер көрсету қағидаларын бекіту туралы» бұйрығына сәйкес Геология комитеті және оның аумақтық бөлімшелері 7 мемлекеттік қызмет көрсетеді:

1) отын-энергетикалық және минералдық шикізат аудандары мен кен орындары бойынша жер қойнауы туралы ақпаратты экспорттауға лицензия беру;

2) Жер қойнауы кеңістігін пайдалануға лицензия беру (қағаз-электрондық);

3) су объектілерінің сарқылуын болдырмауға бағытталған су қорғау іс-шараларын келісу;

4) су объектілерінің жай-күйіне әсер ететін объектілерді салуға, реконструкциялауға (кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық қайта жарақтандыруға, қайта бейіндеуге), пайдалануға, консервациялауға, жоюға (кейіннен кәдеге жаратуға) қорытынды беру;

5) геологиялық және (немесе) тау-кен бөлімдерін беру және қайта ресімдеу;

6) Кеден одағы шегінде отын-энергетика және минералдық шикізат аудандары мен кен орындары бойынша жер қойнауы туралы ақпаратты экспорттауға лицензия беру;

7) жер қойнауын геологиялық зерттеуге лицензия беру.

Стандарттарда көзделмеген құжаттарды талап ету анықталған жоқ.

Мемлекеттік қызмет көрсетуден негізсіз бас тарту фактілері анықталған жоқ.

Құжаттарды қарау кезеңдерінің көптігі мен қайталануы анықталған жоқ.

3. Бақылау-қадағалау функцияларын іске асыру жөніндегі қызметті зерделеу

Геология комитеті жер қойнауын зерттеу жөніндегі уәкілетті орган ретінде Кодекстің 64 бабына сәйкес мыналарды жүзеге асырады:

1) жер қойнауын геологиялық зерттеуге арналған лицензиялар бойынша операцияларды мемлекеттік бақылау;

2) Жер қойнауы кеңістігін пайдалануға арналған лицензиялар бойынша операцияларды мемлекеттік бақылау;

3) Геологиялық ақпаратты есепке алу, сақтау, сақтау және дұрыстығы бойынша Қазақстан Республикасының жер қойнауын пайдалану саласындағы заңнамасы талаптарының сақталуын мемлекеттік бақылау;

4) уран және кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру жөніндегі операцияларды қоспағанда, қатты пайдалы қазбаларды барлау және өндіру жөніндегі операциялардың жүргізілуін мемлекеттік бақылау.

Жер қойнауы кодексінің 67 және 67-1-баптарына және Қазақстан Республикасы Кәсіпкерлік кодексінің талаптарына сәйкес мемлекеттік бақылау Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай-ақ профилактикалық бақылау түрінде жүзеге асырылады.

Бақылау субъектісіне (объектісіне) бармай профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша анықталған бұзушылықтарды белгіленген мерзімде жоймау, сол сияқты бұзушылықтарды жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын мерзімінде ұсынбау бақылау субъектісіне (объектісіне) барып профилактикалық бақылау жүргізудің жартыжылдық тізіміне енгізу жолымен бақылау субъектісіне (объектісіне) барып профилактикалық бақылау тағайындауға әкеп соғады.

Ағымдағы жылы профилактикалық бақылау нәтижелері бойынша белгіленген мерзімде анықталмаған бұзушылықтарды жоймаған 62 бақылау объектісі бойынша Бақылау субъектісіне (объектісіне) барып профилактикалық бақылау жүргізілді.

Мемлекеттік бақылауды автоматтандыруды жер қойнауын пайдаланушылардың есептілігін қабылдауды автоматтандырғаннан кейін жер қойнауын пайдаланудың бірыңғай платформасында жүзеге асыру жоспарлануда.

4. Жеке және заңды тұлғалардың өтініштері

Қаралып отырған кезеңде (2024 жылғы 1 қаңтардан 31 қазанға дейін) Комитетке және ДМ – ге 949 өтініш келіп түсті, мерзімдері бұзылып орындалды-12, сонымен қатар 136 өтініш құзыреті бойынша басқа мемлекеттік органдарға жіберілді, оның ішінде 3-і мерзімі сақталмаған.

Геология комитетінде өтініштерді орындау мерзімдерінің бұзылуының негізгі себептерінің бірін талдау құрылымдық бөлімшелерге құзыреттілік бойынша түсу сатысында кіріс хат-хабарларды жіберудің нақты тетігінің болмауы болып табылатынын көрсетті.

Е-өтініш платформасына келіп түскен хаттардың тиісті құзыретті мемлекеттік органға қайта жіберу үшін үш күндік мерзімі болады. Алайда, хат Орындаушыға жеткенше, мерзім өтеді және жауапты орындаушы өтініш берушіге бұл мәселе мемлекеттік органның құзыретіне кірмейтінін айтуға мәжбүр. Бұл жағдай хаттың орындалу сапасына қанағаттанбаған өтініш берушіге де, өз құзыреті шегінде міндеттерді шешуге уақыт бөлудің орнына жазылудан бас тартуға мәжбүр болған мемлекеттік қызметшілерге де қолайсыздықтар туғызады.

Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекстің 41-бабының 3-тармағына сәйкес мемлекеттік органдарға Қазақстан Республикасының заңнамасында оларда көзделмеген функцияларды жүзеге асыруға тыйым салынатынын атап өту қажет.

Қалыптасқан жағдайдан шығу үшін құзыреті бойынша құрылымдық бөлімшелерге кіріс хат-хабарларды жіберуге жауапты мамандардың жұмысын күшейту ұсынылады.

Аталған шара өтініш берушілерге өз құзыреті шегінде толық, шынайы және толық жауаптар беруге мүмкіндік береді, бұл өтініштердің қайта түсуін қысқартады.

Ұсынымдар: Е-өтініш жүйесі арқылы келіп түскен хаттарды қарау кезінде кіріс хат-хабарларды құзыреті бойынша қатаң түрде жолдауды қамтамасыз ету.

 

Ішкі талдау қорытындысы бойынша:

Анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін жою және азайту мақсатында анықтамаға қол қойылған күннен бастап 10 жұмыс күнінен кешіктірілмейтін мерзімде Комитеттің құрылымдық бөлімшелеріне енгізілген ұсынымдарды орындау жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу және бекіту ұсынылады.

Жұмыс тобы 6 ай ішінде ішкі талдау нәтижелері бойынша ұсынымдардың орындалуына мониторинг пен бағалауды жүзеге асырсын.

 

 

Геология комитеті

төрағасының м.а.                                                            Қ. Ерубаев